Monsun Timur Laut (MTL) adalah satu fenomena yang berlaku setiap tahun di Malaysia. Walaupun episod hujan lebat yang biasa dipanggil musim tengkujuh ini dijangka hanya berlaku di negeri-negeri di sebelah timur, namun begitu hujan lebat berterusan masih boleh berlaku di negeri-negeri lain sekiranya luruan monsun kuat dan adanya sistem cuaca tekanan rendah. Pada penghujung November 2024 baru-baru ini, hujan lebat akibat Monsun Timur Laut telah menyebabkan banjir besar di sembilan negeri di Malaysia, dengan Kelantan dan Terengganu paling teruk terjejas. Lebih daripada 150,000 orang terpaksa dipindahkan, dengan 633 pusat perlindungan sementara menempatkan keluarga yang terjejas. Bencana ini meragut enam nyawa dan menyebabkan kerosakan besar kepada sektor pertanian serta infrastruktur. Fenomena air pasang besar di beberapa kawasan juga menambahkan impak buruk terhadap penduduk sekitar. Rangkaian pengangkutan turut terjejas, menyukarkan usaha bantuan, sementara pasukan kecemasan menggunakan bot untuk menghantar bantuan. Walaupun usaha pemulihan sedang dijalankan, kerajaan kekal berwaspada terhadap kemungkinan gelombang kedua banjir, menekankan kepentingan persediaan bencana yang kukuh untuk mengurangkan kesan pada masa hadapan.

Seperti tahun-tahun yang sebelumnya, hujan lebat berterusan dalam fasa MTL ini akan menyebabkan kejadian-kejadian tanah runtuh di kawasan-kawasan yang terlibat, terutamanya di kawasan tanah tinggi dan cenderung berlaku tanah runtuh sekaligus meningkatkan potensi kejadian aliran puing. Hal ini disebabkan oleh peningkatan ketepuan tanah akibat hujan lebat yang berterusan. Langkah proaktif perlu diambil oleh semua pihak seperti agensi-agensi kerajaan, penguatkuasa dan penduduk setempat bagi membuat persiapan menangani serta menghadapi kejadian berbahaya ini.

Apa Itu Aliran Puing?

Menurut Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia, aliran puing ialah sejenis fenomena pergerakan tanah seakan aliran yang bergerak melalui saliran air curam yang sedia ada dengan sangat pantas. Aliran ini membawa bahan-bahan tepu air dan tidak diisih termasuk campuran tanah dengan pelbagai saiz butiran, bahan organik seperti kayu kayan dan bahan-bahan puing lain. Aliran puing membawa ancaman besar disebabkan pergerakannya yang pantas serta

keupayaannya mengangkut sejumlah besar bahan puing. Aliran ini boleh berlaku di kawasan yang mempunyai cerun curam dan permukaan yang telap, sering kali disebabkan oleh kejadian hujan lebat yang intensif. Ketidaktentuan dan kuasa pemusnah aliran puing menjadikan sistem amaran dan pengesanan awal penting untuk keselamatan awam.

Sumber utama bahan-bahan puing adalah dari bahan-bahan runtuhan akibat tanah runtuh. Oleh itu, kerja-kerja pemetaan potensi tanah runtuh di kawasan-kawasan tanah tinggi yang berpopulasi amat penting sebagai salah satu langkah bagi mengelakkan kejadian aliran puing. Salah satu pendekatan yang boleh digunakan dalam penilaian awal, kajian terperinci dan penyiasatan geoforensik adalah dengan menggunakan kaedah geofizik. Pemahaman yang lebih menyeluruh tentang mekanisme tanah runtuh, risiko dan strategi mitigasi boleh dicapai dengan menggabungkan data geofizik, data geologi, hidrologi, dan data persekitaran lain. Pendekatan bersepadu ini meningkatkan keberkesanan sistem amaran awal, pemetaan bahaya, dan penilaian kestabilan cerun bagi jangka panjang. Dalam konteks musim monsun timur laut di Malaysia, di mana kejadian tanah runtuh kerap berlaku, integrasi kaedah geofizik dalam penilaian awal dan usaha pemantauan berterusan dapat meningkatkan keupayaan membuat persediaan dan mengambil tindakan yang bersesuaian dalam menghadapi bahaya alam ini.

Kaedah Geofizik dalam Penilaian Tanah Runtuh

Antara kaedah-kaedah geofizik yang boleh digunapakai adalah analisis penderiaan jauh (remote sensing). Data geofizik daripada platform penderiaan jauh dapat memberikan penilaian bagi kawasan yang luas dalam masa yang singkat. Ini termasuk menganalisis imej satelit untuk mengenal pasti kawasan berpotensi terdedah kepada tanah runtuh berdasarkan ciri geomorfologi, perubahan penutupan tanah, dan indikator hidrologi. Teknik ini juga mampu mengesan pergerakan tanah yang kecil, menunjukkan aktiviti awal tanah runtuh. Seterusnya, struktur bawah permukaan dan perubahan kandungan kelembapan tanah, yang menunjukkan kawasan tanah yang tidak stabil boleh dikesan dengan menggunakan Radar Penembusan Tanah (Ground-Penetrating Radar). Teknik ini bersifat tidak invasif dan membolehkan penilaian dilakukan tanpa merosakkan keadaan di lapangan. Selain itu, kaedah Pengimejan Keberintangan Elektrik (Electrical Resistivity Imaging) pula mampu mengesan potensi zon yang cenderung kepada tanah runtuh dengan mengukur variasi keberintangan elektrik dibawah permukaan, mengesan perubahan komposisi tanah atau ketepuan air di dalam tanah.

Cabaran Penilaian Tanah Runtuh Menggunakan Kaedah Geofizik

Walaupun kaedah geofizik mempunyai sumbangan yang besar dalam penilaian dan penyiasatan tanah runtuh, terdapat beberapa cabaran yang dihadapi oleh penyelidik seperti penafsiran data dan akses lapangan. Mentafsir data geofizik memerlukan kepakaran khusus dan kadangkala memerlukan pengesahan lanjut. Bukan itu sahaja, kerja pengumpulan data juga akan menjadi sukar untuk dijalankan di kawasan terpencil seperti di kawasan pergunungan atau semasa kejadian tanah runtuh yang masih aktif.

Kesedaran Awam dan Strategi Mitigasi

Kesedaran awam terhadap risiko bahaya tanah runtuh dan aliran puing perlu ditekankan semasa musim tengkujuh ini. Semua pihak perlu sentiasa peka terhadap ramalan cuaca dan laporan berita tempatan mengenai kejadian tanah runtuh. Pihak berkuasa sebaiknya menyediakan kit kecemasan dan pelan pemindahan, terutamanya bagi penduduk yang tinggal di kawasan berisiko tinggi. Selain itu, penduduk setempat juga perlu beri perhatian kepada tanda amaran yang dipaparkan oleh pihak berkuasa dan elakkan memasuki kawasan larangan. Akhir sekali, jika terdapat sebarang pergerakan tanah atau kejadian tanah runtuh yang mencurigakan, sila laporkan kepada pihak berkuasa tempatan dengan segera.

Musim monsun timur laut di Malaysia menekankan keperluan kritikal untuk meningkatkan kesedaran dan persediaan terhadap bahaya tanah runtuh dan aliran puing. Meskipun terdapat beberapa cabaran yang akan dihadapi dalam penggunakan kaedah-kaedah geofizik ini, namun begitu, integrasi kaedah geofizik dengan pendekatan geologi dan hidrologi mampu memberikan pemahaman yang menyeluruh bagi menambahbaik sistem amaran awal dan strategi mitigasi. Dengan memanfaatkan kaedah ini dan memupuk kesedaran awam, kita boleh bekerjasama untuk mengurangkan impak bencana alam ini terhadap komuniti di seluruh Malaysia. Bersama-sama kita boleh meningkatkan keupayaan untuk meramal, bersedia, dan bertindak balas terhadap kejadian tanah runtuh, sekaligus melindungi infrastruktur dan mengurangkan jumlah mangsa yang terjejas semasa musim monsun timur laut yang mencabar ini.